Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii

Dzieje agonii, część III trylogii Rzeczpospolita Obojga Narodów (opublikowana w 1972 roku), opisuje dramatyczne lata 1696–1795, proces upadku państwa prowadzący do tragicznego końca. Sprzyjało temu panowanie Wettinów: Augusta II, zwanego Mocnym (1697–1706, 1709–1733) i jego syna Augusta III (1733–1763), przeplecione krótkotrwałymi epizodami rządów Stanisława Leszczyńskiego (1704–1709 i 1733–1736).

Próby reform podjęte przez Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795), doprowadziły do zawiązania konfederacji barskiej (1768–1772) i pierwszego rozbioru Polski. Kontynuowaną mimo to wewnętrzną odbudowę kraju przekreśliły ostatecznie konfederacja targowicka (1792) i interwencja wojsk rosyjskich, zakończona drugim rozbiorem. Po klęsce powstania kościuszkowskiego (1794) nastąpił trzeci rozbiór i abdykacja króla (1795), a w ich efekcie utrata państwowości na ponad stulecie.

Według Pawła Jasienicy Rzeczpospolitą zgubiły jednak grzechy wieków poprzednich. "Od wygaśnięcia Piastów aż po dni Stanisława Augusta interesy władzy i narodu zbyt często wyglądały jak dwie linie rozbieżne, niekiedy znajdowały się w ostrym konflikcie."