Dzieje Polski za Jagiellonów

Feliks Koneczny był jednym z pierwszych badaczy, którzy postanowili rozszerzyć nasz horyzont historyczny w taki sposób, by analizować dzieje ludzkości w kategoriach całej cywilizacji. W tym sensie stał się prekursorem takich naukowców, jak Arnold J. Toynbee czy Samuel Huntington. Jego praca „O wielości cywilizacji“ stała się kamieniem milowym w światowej historiozofii.

Zanim jednak Koneczny rozpoczął tak szeroko zakrojone badania, zajmował się głównie opisywaniem dziejów Polski. W czasie, gdy pozbawieni byliśmy własnej państwowości, on stawiał pytania o europejskość i o cywilizacyjną wartość naszego narodu.

Ponieważ wszystkie cywilizacje, jakie pojawiły się do tej pory, zbudowane były wokół religii, to zmuszało go do namysłu nad nadrzędnym znaczeniem owych systemów religijnych. Okazywało się wówczas, że historia przechodziła w teologię, a nawet z niej wynikała.

Zanim Koneczny przeprowadził w skali makro swą unikalną syntezę cywilizacji, dokonał w mikroskali analizy jednego z jej elementów. W kilku książkach opisał mianowicie historię swego narodu. Jednym z dzieł mieszczących się w tym cyklu były „Dzieje Polski za Jagiellonów“ opublikowane w 1903 roku.

Autor ukazywał kluczową rolę religii oraz idei w doczesnej wędrówce ludów. Stawiał pytania o cel i sens istnienia danej wspólnoty. W ten sposób pobudzał czytelników do szukania odpowiedzi, do namysłu nad tym, co stanowi istotę polskości.

Jego książki dla paru pokoleń Polaków stały się lekturą prowadzącą do samopoznania siebie jako wspólnoty – wspólnoty losu, ducha, idei, kultury, a nie wspólnoty rasy, krwi czy ziemi. Pomagały kształtować własną tożsamość i samoświadomość. Taką rolę mogą pełnić również dziś, ukazując Polskę jako perłę w koronie cywilizacji chrześcijańskiej.

Dzieło Feliksa Konecznego to nie tylko znakomita praca historyczna. To także przywołanie systemu wartości religijnych, cywilizacyjnych i kulturowych, których ucieleśnieniem stała się Polska Jagiellonów. Może być punktem odniesienia i źródłem inspiracji również w czasach dzisiejszych.

Feliks Koneczny - profesor uniwersytetu wileńskiego i krakowskiego, najwybitniejszy bodaj polski filozof historii – pozostawił po sobie też klasyczne syntezy historyczne. W 1903 roku opublikował „Dzieje Polski za Jagiellonów”. O epoce największej polskiej potęgi opowiada nam więc polski katolicki myśliciel.

Po ponad stu latach książka zaskakuje nas doborem faktów i ich interpretacją. Przyzwyczailiśmy się bowiem do czegoś innego, do czegoś bez tej intelektualnej odwagi. Zapewne nie wszystkie koncepcje Feliksa Konecznego sprzed wieku dziś nas przekonają, ale z pewnością zmuszą do zastanowienia nad naszą, polską przeszłością.