Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa w latach 1950-1975

Rafał Habielski, Paweł Machcewicz, "Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa w latach 1950-1975"

Powstałe z inicjatywy Stanów Zjednoczonych Radio Wolna Europa było jednym z najważniejszych oręży Zachodu w zimnej wojnie. To dzięki RWE przełamany został monopol informacyjny reżimów komunistycznych za żelazną kurtyną. Cele Radia były polityczne, ale podejmowało ono różne tematy - mówiło o sprawach międzynarodowych, sytuacji w bloku wschodnim i na Zachodzie, o literaturze, muzyce, sztuce, historii.

Polska sekcja RWE rozpoczęła emisję w 1950 roku. Od roku 1952, przez dwadzieścia trzy lata, kierował nią Jan Nowak-Jeziorański. Zespół Rozgłośni musiał mierzyć się m.in. z kampanią zniesławiającą oraz zagłuszaniem programu w PRL, a także z amerykańską polityką wobec Polski: zmienną, często sprawiającą wrażenie bardziej zestawu haseł niż spójnego planu. Mimo to liczba słuchaczy stale rosła.

Pierwszy tom "Dokumentów i materiałów do dziejów Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa" przedstawia wszystkie najważniejsze aspekty fenomenu RWE - okoliczności polityczne, cele i metody, poglądy zespołu oraz ograniczenia. Książka zawiera m.in. nieznane szerzej dokumenty z postulatami strony amerykańskiej, które obrazują determinację Nowaka świadomego skali możliwości i zadań Radia.

"W lutym 1958 roku Nowak został poinformowany o projekcie wprowadzenia wstępnej, tj. przeprowadzanej przed emisją, kontroli treści audycji przez urzędników amerykańskich znających język polski. Zasadzie tej, zgodnie z którą stworzona miała być nowa jednostka organizacyjna w strukturze RWE (potocznie "Control Unit"), podlegać miały wszystkie sekcje RWE. Tym razem opór był twardy. Nowak oświadczył, że nie będzie mógł się podporządkować zarządzeniu, a jego stanowisko jest "ostateczne". Uważał, że gdyby doszło do stosowania cenzury prewencyjnej, nie miałby "możliwości jakiejkolwiek obrony bardziej niezależnej linii politycznej" i nie mógłby "skutecznie przeciwstawiać się różnym naciskom". Zespół solidaryzował się z jego stanowiskiem, podjęto decyzję w sprawie zbiorowej dymisji sekcji polskiej, co - gdyby do niej doszło - byłoby dla Amerykanów poważnym problemem, politycznym i propagandowym; pracownicy Rozgłośni mającej wolność w nazwie i mówiącej w jej imieniu protestowaliby przeciw jej ograniczaniu".

Rafał Habielski, Paweł Machcewicz


Rafał Habielski (1957) - historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Znawca historii polskiej prasy. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajdują się losy polskiej emigracji po II wojnie światowej. Za książkę "Życie społeczne i kulturalne emigracji" otrzymał w 2001 roku Nagrodę im. Jerzego Giedroycia. Jest członkiem Rady Programowej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

Paweł Machcewicz (1966) - historyk, profesor zwyczajny w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. W latach 2008-2017 dyrektor Muzeum Drugiej Wojny Światowej w Gdańsku. Autor wielu książek, m.in. "Władysław Gomułka" (1995), "Emigracja w polityce międzynarodowej"  (1999), "Monachijska menażeria", walka z Radiem Wolna Europa 1950-1989 (2007). Laureat m.in. Nagrody Historycznej Tygodnika "Polityka" (1994) i Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2001).